Lektury szkolne – gdzie czytać i skąd legalnie pobierać?

„Sądzę, że ani za czasów Platona, ani Cycerona nie było takich ułatwień w nauce jak obecnie” – twierdził prawie 500 lat, podsumowując swoją epokę, Francois Rabelais. Ciekawe, co powiedziałby ten pisarz i humanista, widząc współczesne innowacje edukacyjne. A właśnie – wiecie może, gdzie w sieci można przeczytać jego najsłynniejsze dzieło, czyli „Gargantuę i Pantagruela”? Albo gdzie dostępne są inne lektury – szkolne i nie tylko? Na Geeksie niestety ich nie mamy, ale wiemy, gdzie jest znaleźć. I chętnie się tą wiedzą podzielimy.

Które lektury są dostępne online za darmo i dlaczego te?

Choć chciałoby się, żeby dostęp do lektur szkolnych i wielu innych klasycznych tekstów kultury był darmowy, nie jest to takie proste. Zgodnie z obowiązującą ustawą o prawach autorskich nieodpłatnie udostępniane mogą być tylko te utwory, które znajdują się w domenie publicznej. To znaczy, że autor danego tekstu lub jego tłumaczenia musiał umrzeć przynajmniej 70 lat temu. 

Tym samym za darmo korzystać można np. z Antygony, Pana Tadeusza, baśni braci Grimm, Tajemniczego ogrodu, W pustyni i w puszczy czy Lalki. Ale już nie z Hobbita, Władcę pierścieni, Chłopców z Placu Broni, Akademii Pana Kleksa albo Mikołajka, nie wspominając o świeższych tytułach, jak Felix, Net i Nika.

Wyjątkiem są tytuły udostępniane na licencjach (np. Creative Commons) albo te, do których twórca sprzedał prawa autorskie, a wydawnictwo pozwala na ich nieodpłatne użytkowanie. W dalszym ciągu jednak nie obejmuje to wielu pozycji z kanonu lektur. Jeśli chcecie je czytać w formie elektronicznej, musicie zakupić je jako e-booki.

prawo autorskie

Gdzie szukać darmowych lektur szkolnych?

Wolne Lektury

Najpopularniejszą internetową biblioteką z pewnością są prowadzone przez fundację Nowoczesna Polska Wolne Lektury. Na wirtualnych półkach znajdziecie prawie sześć tysięcy tytułów. Większość pochodzi z domeny publicznej, ale są też i nowsze publikacje (np. Jacka Podsiadły czy Łukasza Orbitowskiego). 

Prócz wielu lektur obowiązkowych są tu także ważne pozycje filozoficzne (np. Pascala czy Nietzschego), które mogą przydać się jako lektury uzupełniające. Książki są też pogrupowane w tematyczne kolekcje (Poeci zabrani przez wojnę, Lirycy młodopolscy, ale też Literatura kobieca czy Stanisław Lem poleca). 

Można je czytać online, pobierać w formacie PDF (także w wersji bez przypisów, kroju pisma portalu, z dopasowaną interlinią…), EPUB, MOBI, FB2 czy TXT. Niektóre dostępne są też w formie audiobooków (także w formacie DAISY, dla osób słabowidzących, niewidomych lub mających trudności z czytaniem) oraz z funkcją druku na żądanie. O tym, jak korzystać z zasobów serwisu, można szczegółowo przeczytać w zasadach wykorzystania.

Prowadzący Wolne Lektury zachęcają też użytkowników do wsparcia finansowego. Darczyńcy otrzymują przedpremierowy dostęp do nowych pozycji w wirtualnej bibliotece. Wolne Lektury oferują też przewodnik dla czytelników i twórców (który wykorzystuje m.in. koncepcję podróży bohatera Josepha Campbella), galerię wybranych dzieł sztuki, a także leśmianator, czyli generator wierszmiksów – narzędzie przydatne przy omawianiu twórczości Bolesława Leśmiana (ale nie tylko).

Lektury.gov.pl

Lektury szkolne można znaleźć także na portalu Lektury.gov.pl, który powstał z inicjatywy Ministerstwa Inwestycji i Rozwoju oraz Ministerstwa Cyfryzacji. Bardzo duża ich część pochodzi z Wolnych Lektur. Pozostałe natomiast – z projektu Ogólnopolskiej Sieci Edukacyjnej (OSE). Można je czytać online lub pobrać w formacie PDF, MOBI, EPUB. Niektóre dostępne są także w wersji audio.

Portal jest też platformą, na której znajdują się projekty dydaktyczne, pomagające przy omawianiu lektur, np. prasówka z Lalką czy Gra o tren.

Wirtualna Biblioteka Literatury Polskiej

Wirtualna Biblioteka Literatury Polskiej to projekt Katedry Kulturoznawstwa Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Gdańskiego i Polskiego Komitetu ds. UNESCO, w ramach którego dostępnych jest wiele klasycznych tekstów polskiej literatury: poetyckich, prozatorskich i dramatycznych. Wszystko z bardzo łatwym i przejrzystym dostępem do poszczególnych wierszy, rozdziałów, ksiąg czy aktów.

lektury

Projekt Gutenberg

W poszukiwaniach lektur warto zajrzeć także do mniej oczywistego źródła, jakim jest międzynarodowy Projekt Gutenberg. Jego celem jest umieszczanie online w formie elektronicznej tekstów znajdujących się w domenie publicznej. Pozycji w języku polskim jest tu stosunkowo niewiele. Wśród zamieszczonych mamy m.in. Pana Tadeusza, Sklepy cynamonowe, Ballady i romanse, Treny, Romea i Julię w przekładzie Józefa Paszkowskiego. Są też teksty spoza kanonu, jak choćby tłumaczenie Psa Baskerville’ów.

Dużo większy wybór jest w literaturze obcojęzycznej, głównie angielskiej. Prócz e-booków są audiobooki (czytane przez lektorów i syntetyzator mowy), a także nagrania muzyczne oraz partytury. Ogółem z zasobów portalu skorzystają raczej starsi uczniowie czy studenci, ale także nauczyciele poszukujący pomocy naukowych.

Wikiźródła

Udostępnianiem lektur oraz innych tekstów w postaci elektronicznej zajmuje się też siostrzany projekt Wikipedii – Wikiźródła. Oferują one przeszło 210 tysięcy tekstów i tłumaczeń. Znowu są to pozycje będące w domenie publicznej lub na licencjach. Tak, jak przy Projekcie Gutenberg, trafiają się perełki: słowniki Michała Arcta i Samuela Lindego, Encyklopedia staropolska Zygmunta Glogera czy O obrotach ciał niebieskich Kopernika. Przydatne przy pisaniu pracy semestralnej lub rocznej albo przygotowywaniu referatu. Ale także do lepszego zrozumienia tła czy pewnych archaicznych pojęć i wyrazów.

Część tekstów dostępna jest do pobrania jako PDF, MOBI lub EPUB. Niektóre są jednak tylko w formie skanów na Wikimedia Commons, a może zdarzyć się, że dostępna będzie tylko część danego dzieła.

Staropolska

Serwis poświęcony tekstom średniowiecznym, renesansowym i barokowym oraz ich funkcjonowaniu w kulturze. Choć zasadniczo Staropolska prezentuje teksty polskie (lub przekłady z łaciny), tu niektóre z nich mają również tłumaczenia na język angielski. To, co jest niewątpliwym plusem, to liczne opracowania, które ułatwiają kontakt z tekstem lub poznanie epoki. Podobnie jest z materiałami i linkami zgromadzonymi w dziale Konteksty, poszerzającymi wiedzę w temacie pieśni lub rzeźby średniowiecznej czy odsyłającymi np. do wirtualnego atlasu historycznego.

Poszczególnych lektur nie można niestety pobierać. W dziale Download znajdziecie jednak pliki PDF z wyborem utworów poetyckich polskiego Średniowiecza oraz prozy staropolskiej (a także listę opracowań, po które warto sięgnąć). Strona wartościowa, choć bardziej przeznaczona dla uczniów liceum oraz studentów polonistyki.

biblioteka lektury

Polona

To kolejny portal, z którego skorzystają raczej starsi uczniowie i studenci. Polona udostępnia w postaci cyfrowej zbiory Biblioteki Narodowej. Znowu przeważają tu dzieła znajdujące się w domenie publicznej. Nie jest to być może serwis pierwszego kontaktu, ale jednak warto o nim pamiętać.

Wybrane pozostałe miejsca, gdzie znajdziemy konkretne lektury szkolne:

  • czytelnia Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego – znajdziecie tu Raport Witolda Witolda Pileckiego, od 2021 roku wpisany na listę lektur uzupełniających dla liceów i techników;
  • JP2online – w dziale nauczanie JP2 mamy m.in. encyklikę Fides et Ratio, która również (we fragmentach) trafiła na listę lektur uzupełniających;
  • Biblia 2000 – na różnych etapach edukacji spotykamy teksty z Pisma Świętego (Księga Rodzaju, Hioba, przypowieści ewangeliczne…) – polecana strona daje dostęp do różnych przekładów (nie tylko w języku polskim). Poza tym osobno dostępna jest online między innymi uznawana za najbardziej przydatny w praktyce przekład Biblia Tysiąclecia, z bardzo prostym w użytkowaniu interfejsem.

Grosza daj autorowi / tłumaczowi / wydawcy. Księgarnie internetowe

Lektury szkolne, które nie weszły jeszcze do domeny publicznej, można nabyć w księgarniach internetowych. Pomocą służy tu strona ebooki.swiatczytnikow.pl. To wyszukiwarka e-booków, działająca również jako porównywarka cenowa. Macie więc możliwość zestawienia poszczególnych ofert i wybrania tej najkorzystniejszej.

Dzięki stronie tej znajdziecie Małego księcia, PinokiaDzieci z Bullerbyn czy Chłopców z Placu Broni. Są też bardziej współczesne pozycje (Felix, Net i Nika, Magiczne drzewo) oraz wiele innych książek, które mogą przydać się w nauce (nie tylko języka polskiego).

Czytniki e-booków w sklepie x-kom:


Źródła: Wolne Lektury, Lektury.gov.pl, Wirtualna Biblioteka Literatury Polskiej, Projekt Gutenberg, Wikiźródła, Staropolska, Polona, Rynek książki, Wikipedia, Wikicytaty