Geex » Wiadomości » Uczymy zdalnie. Jak planować lekcje online z przedmiotów humanistycznych?

Uczymy zdalnie. Jak planować lekcje online z przedmiotów humanistycznych?

Michał Tomal

4 lata temu, 25 marca 2020 Aktualizacja: 25 marca 2020

Lekcje zdalne mogą być równie wartościowe, jak te tradycyjne, odbywające się w klasie. To jasne, że nauka na odległość stawia przed nauczycielami i uczniami wiele wymagań, z których część jest zupełnie nowymi. Zapanowanie nad sytuacją i sprawowanie nad nią kontroli ułatwiają na szczęście rozmaite technologiczne udogodnienia. Ich zastosowanie warto uwzględnić już na etapie planowania lekcji. Dzięki temu uda się usprawnić komunikację i utrzymywać uwagę uczniów na odpowiednim poziomie. Tutaj znajdziesz kilka wskazówek dotyczących planowania lekcji zdalnych z przedmiotów humanistycznych.

Lekcje zdalne – na co się przygotować

Liczy się komunikacja

Jeśli Twoje dotychczasowe doświadczenie zawodowe w pracy z młodzieżą wypełniał gwar szkolnych korytarzy, stukot dosuwanych krzeseł i zapach kredy, to ~~masz ogromne szczęście~~ pewnie masz świadomość, że wraz z rozpoczęciem nauczania zdalnego wchodzisz do nieco innego świata. Podstawą do jego jak najszybszego oswojenia jest wybór dobrego sposobu komunikacji z uczniami. Do tego celu można wykorzystać aplikacje przeznaczone do organizowania konferencji. Nie będę jednak rozpisywał się na ten temat, bo wyczerpująco zrobił to już Piotr w artykule: Nauczanie zdalne. Jak prowadzić lekcje online? A na co jeszcze zwrócić uwagę?

Zostań z nami

Na pewno warto uświadomić sobie, jak ulotna w warunkach domowego uczenia się może być uwaga uczniów. Rozpraszać może ich dosłownie wszystko – od niewłaściwie zorganizowanego stanowiska po sprawy pozostałych domowników. Dlatego wybrane przez Ciebie metody i zadania powinny być dopasowane do takich warunków. Trzeba więc – w miarę możliwości – sięgać po metody jak najmocniej aktywizujące uczniów.

Własnymi słowami

Trzecią kwestią, o której dobrze pomyśleć przed zaplanowaniem lekcji zdalnej, jest łatwy dostęp uczniów do niekoniecznie wartościowych pomocy naukowych. Nie tylko laptop, ale i trzymany pod ręką tablet lub smartfon mogą posłużyć do szybkiego znalezienia odpowiedzi na zadane przez Ciebie pytanie. Tutaj widzę dwa rozwiązania – próbę wyeliminowania takiej sytuacji w toku planowania lekcji (to może być trudne) albo elastyczne reagowanie i wykorzystywanie takich momentów do wzmacniania interakcji.

Przykład: Załóżmy, że polonista omawia z klasą „Romea i Julię”. Prosi uczniów o krótkie scharakteryzowanie postaci Merkucja. Otrzymuje odpowiedź, która wygląda na ściągniętą z uprzednio otworzonej strony. Jak zareagować? Może na przykład poprosić o podanie związku frazeologicznego opisującego postać (np. żywe srebro) lub o podanie synonimów do epitetów i zwrotów użytych w przeczytanej charakterystyce. To sprawi, że opis bohatera autentycznie zaistnieje w czasie rozmowy. Kto wie, może inni uczniowie też będą mieli coś do dodania.

Podobnych trudności może być oczywiście więcej. Nieśmiało zachęcam do tego, aby próbować zmagać się z nimi w kreatywny sposób, trochę w myśl zasady: jeśli nie możesz kogoś pokonać, to się do niego przyłącz (oczywiście w roli nauczyciela).

Jak zaplanować lekcję zdalną?

W tej części skupię się na procesie przygotowywania lekcji oraz na samym ich planowaniu. Podczas omawiania drugiej kwestii oprę się na klasycznym podziale, w myśl którego w zajęciach lekcyjnych wyodrębnia się trzy fazy, czyli wprowadzenie, część właściwą oraz przygotowanie. Wsparciem będzie również metoda 4 U – uruchomienia uwagi, ukierunkowania jej, utrzymania i ukończenia.

Metody

Jakie metody mogą sprawdzić się w nauczaniu zdalnym? Na pewno aktywizujące. Dzięki nim uczniowie poczują, że przebieg lekcji zależy także od nich. To wzmocni ich zaangażowanie. Poniżej przedstawiam listę propozycji:

burza mózgów (realizowana na przykład przez wysyłanie przez uczniów zapisanych propozycji),
mapa mentalna i drzewko decyzyjne (dobre propozycje do pracy w grupach),
akwarium (tradycyjna dyskusja może być trudna do przeprowadzenia – przez natłok wyrażanych opinii, jednak ten jej wariant wydaje się być łatwiejszy do zrealizowania; gdy rozmowę prowadzi kilkoro osób, pozostali uczniowie mogą skupić się na zapisywaniu wniosków),
czytanie metodą pięciu kroków (stosowane w pracy samodzielnej, ułatwia rozumienie trudnych tekstów; uczeń najpierw czyta pobieżnie, później stawia pytania, czyta dokładnie, streszcza najważniejsze fragmenty i dokonuje podsumowania),
graffiti (przygotowywanie plakatu, ponownie dobra metoda do pracy w grupach, zorganizowanych na przykład z użyciem aplikacji Microsfot Teams),
metaplan (przedstawienie problemu w postaci graficznej, z naciskiem na opis bieżącej sytuacji, opis pożądanej sytuacji oraz przyczyny rozbieżności między nimi; do realizowania samodzielnie lub w grupach),
metoda projektu,
diamentowe uszeregowanie (polega na ułożeniu priorytetów w schemat diamentu, z wyróżnieniem najważniejszych, ważnych, średnio ważnych i najmniej ważnych aspektów omawianego problemu),
twórcze konkursy,
quizy.

Metody można oczywiście odpowiednio modyfikować, aby jak najlepiej dopasować je do wymagań zdalnego nauczania. Dobrze jeszcze pamiętać o tym, że uczniowie mają łatwość w korzystaniu z różnych programów, na przykład graficznych. Te umiejętności także warto wykorzystać podczas lekcji.

Zadania

I tutaj mile widziana jest pomysłowość. Jeśli chcesz, żeby Twoi uczniowie nie korzystali z gotowców, które pozwolą im uporać się z zadaniem w pięć minut, wzbogać każdą powierzaną im pracę o elementy twórcze, kreatywne. Dzięki temu nawet jeśli znajdą rozwiązanie w sieci, to i tak będą musieli jeszcze odpowiednio je przetworzyć. To zwiększa szanse na zapamiętanie określonego zagadnienia.

Przykład: Klasa omawia „Kordiana”. Tematem są przyczyny niepowodzenia spisku koronacyjnego i skutki takiego obrotu wydarzeń. Nauczyciel może poprosić uczniów podzielonych na grupy o stworzenie alternatywnych scenariuszy – jakie warunki musiałyby zostać spełnione, aby główny bohater zrealizował swój zamiar, oraz co mogłoby się stać, gdyby mu się udało. Później – podczas wspólnego omawiania efektów pracy – nauczyciel może wprowadzić i zaakcentować rzeczywiste przyczyny i następstwa niepowodzenia Kordiana. Lepsze zapamiętanie zagadnień ułatwi odpowiednia notatka – na przykład w formie tabelki „jest” i „mogło być”.

Lekcja zdalna – jak zaplanować wprowadzenie

Wprowadzenie to ten moment lekcji, w czasie którego możesz skutecznie uaktywnić i złapać uwagę uczniów. Dlatego warto ten etap przemyśleć i odpowiednio zaplanować. W warunkach nauczania zdalnego osiągnięcie oczekiwanego efektu może być odrobinę trudniejsze niż w klasie.

Pamiętaj, że kluczowe jest zbudowanie odpowiedniej atmosfery. Zadbaj o to, aby uczniowie dobrze się czuli. Na początku możesz zapytać na przykład o to, czy wszystko u nich w porządku, oraz czy sprzęt i programy działają bez zakłóceń (upewnij się także, że i u Ciebie wszystko gra). Przypomnij również obowiązujące zasady dyscypliny. Następnie przedstaw zarys tematu lekcji (najlepiej w nawiązaniu do poprzednio omawianych zagadnień) i przystąp do „rozgrzewki”.

Tutaj masz naprawdę dużo możliwości. Możesz posłużyć się jakimś wzbudzającym ciekawość lub nawet kontrowersyjnym sformułowaniem, które zachęci uczniów do przedstawienia ich punktu widzenia. Możesz również poprosić o zaprezentowanie skojarzeń lub odczuć towarzyszących jakiemuś zagadnieniu, a nawet o szybkie ich przedstawienie w nieskomplikowanej formie graficznej. Niezłym wyborem będzie również burza mózgów lub poproszenie uczniów o postawienie się w jakiejś sytuacji (wyobraź sobie, że jesteś…).

W niektórych sytuacjach dobrym punktem zaczepienia okażą się również materiały z YouTube’a oraz memy. Ale zwłaszcza tę drugą metodę należy stosować z umiarem i wyczuciem.

Pamiętaj o tym, że w nauczaniu zdalnym bardzo ważna jest dbałość o interakcje podczas lekcji. Dlatego w tej fazie staraj się inicjować wymianę poglądów. Doceniaj też wszystkie odpowiedzi i przejawy aktywności. To zachęci uczniów do dalszej aktywności. A na koniec tej fazy przedstaw cele lekcji i zaprezentuj korzyści, które da ich realizacja.

Przykład:

Temat lekcji dotyczy filozofii antycznej, a dokładnie przedstawienia jej poszczególnych prądów. Aby wprowadzić uczniów do tematu rozważań, nauczyciel może poprosić, by wyobrazili sobie, że żyją w starożytnej Grecji i poprosić o to, by podzielili się kilkoma pomysłami na to, jak powstał świat.

Główną techniką pracy będzie czytanie metodą pięciu kroków. Wśród celów nauczyciel może wymienić więc nie tylko zgłębienie wiedzy o starożytnej filozofii, ale także ćwiczenie czytania ze zrozumieniem, które okaże jest nieocenione w trakcie różnych egzaminów.

Lekcja zdalna – jak zaplanować część właściwą

Podczas tej fazy uczniowie zdobywają wiedzę i nowe umiejętności oraz doskonalą już posiadane. Kluczem do sukcesu jest dobór odpowiednich metod – w domyśle: aktywizujących, o których mowa była wcześniej. Podczas decydowania o tym, jakie zadania powierzysz uczniom, zwróć uwagę na: złożoność omawianego tematu, preferencje i możliwości osób uczęszczających do klasy oraz na możliwości, jakie daje Wam zdalna forma nauczania.

Miej na uwadze to, aby odpowiednio rozplanować czas i przebieg tej fazy. Jeśli dopiero zaczynasz uczyć zdalnie, uwzględnij możliwe poślizgi i utrudnienia. Pamiętaj także o tym, że bardzo ważne jest Twoje wsparcie, dlatego opracuj metody, które pomogą Ci czuwać nad pracą uczniów. To może być na przykład bieżący dostęp do arkuszy lub plakatów, nad którymi pracują.

Przykład: Temat lekcji dotyczy „Trenów” Kochanowskiego. Uczniowie zostali podzieleni na grupy i otrzymali utwory do samodzielnej interpretacji. Metodą pracy jest diamentowe uszeregowanie, więc nauczyciel wysłał także pomocnicze sformułowania, które należy uszeregować od najważniejszych do najmniej ważnych. Uczniowie pracują i udostępniają opiekunowi swoje arkusze. Dzięki temu mogą otrzymywać bieżące wsparcie i czują, że nie są zostawieni sami sobie.

Lekcja zdalna – jak zaplanować podsumowanie

Celem podsumowania jest domknięcie lekcji oraz zebranie i uporządkowanie informacji. Te kilka minut ma ogromne znaczenia dla tego, ile uczniowie wyniosą z zajęć. Sprawdzić stan ich wiedzy oraz przypomnieć najważniejsze informacje pozwolą proste metody. Podstawowym wyborem może być poproszenie uczniów o zakończenie zajęć zdaniami podsumowującymi: podobało mi się…, dowiedziałem się…, umiem…

Atrakcyjnym i ciekawym rozwiązaniem będzie przeprowadzenie quizu. W tym celu doskonale sprawdzą się aplikacje takie, jak Quizlet (Google Play || App Store) i Kahoot (Google Play || App Store). Aby nie tracić czasu, z wyprzedzeniem poproś uczniów o ich pobranie i założenie kont. Przed lekcją przygotuj też kilka pytań utrwalających najważniejsze informacje.

Niewątpliwą zaletą takiej metody jest to, że za jej pomocą sprawdzisz stan wiedzy całej klasy. Ponadto udzielone odpowiedzi będą dla Ciebie nieocenionym feedbackiem, na podstawie którego opracujesz wyciągniesz wnioski i dokonasz ewaluacji wybranych przez Ciebie metod.

Przykład:

Podsumowanie lekcji o „Trenach”. W fazie podsumowującej nauczyciel postanawia przeprowadzić quiz. Pierwsze pytania dotyczą najważniejszych cech utworów oraz kontekstu ich poznania. Następne są bardziej szczegółowe i koncentrują się na treściach światopoglądowych przekazywanych w konkretnych wierszach.

Najlepiej posługiwać się testem jednokrotnego wyboru. Warto pamiętać również o tym, aby odpowiedzi były jednoznaczne. W przeciwnym razie uzyskane wyniki mogą być zaciemnione.

Sprawdź więcej porad dla nauczycieli, uczniów i rodziców

Mam nadzieję, że udało mi się przekazać wartościowe informacje. Jeśli chcesz poszukać dodatkowych informacji, sprawdź pozostałe teksty, które przygotowaliśmy z myślą o zdalnym nauczaniu.

Urządzenia i akcesoria dla ucznia. Co ułatwi naukę w domu?

N@tura, czyli 16 miejsc online, które pomogą uczyć się przyrody w internecie

Jak pomagać dziecku, aby go nie wyręczać