3M-54 Kalibr i 3M-14 Kalibr, czyli rosyjskie pociski manewrujące

Tytułem wstępu, czyli kto produkuje 3M-54 Kalibr i 3M-14 Kalibr

Za produkcje pocisków manewrujących 3M-54 Kalibr i 3M-14 Kalibr odpowiada biuro konstrukcyjne OKB Nowator będące częścią rosyjskiego molocha Ałmaz-Antiej. Jego powstanie sięga początków rządów Władimira Putina, czyli roku 2002. Formowanie firmy trwało kilka lat, a obecnie jest to behemot zatrudniający dziesiątki tysięcy ludzi.

Realnie rzecz ujmując, rsyjski sektor zbrojeniowy nie różni się pod pewnymi względami od tego zachodniego. Również na nim obserwujemy konsolidację, ale tutaj głównym motorem nie jest tzw. rynek, a siły państwowe, które próbują wzmacniać jedną z kluczowych dźwigni, jakimi dysponuje Rosja. Pisaliśmy już zresztą o tym nie raz i nie dwa, że każda większa umowa, jaką zawiera Kreml, wiąże kupującego z Moskwą nawet na kilka dekad. Nie dziwota zatem, że w Rosji starają się dbać o producentów uzbrojenia.

Poza pociskami manewrującymi 3M-54 Kalibr i 3M-14 Kalibr Ałmaz-Antiej ma w swoim portfolio cały wachlarz asów eksportowych. Wszyscy chyba znamy takie systemy, jak S-300 i S-400. Przez te drugie Turcja wyleciała z programu F-35. W portfolio są też takie systemy, jak Buk i Tor, oraz morskie odmiany lądowych systemów uzbrojenia.

By jakoś utrzymać tę całą maszynerię w ruchu, firma produkuje również sporo na rynek cywilny, co pozwala jej przetrwać okresy posuchy w zamówieniach zbrojeniowych na rynki zagraniczne i rynek rosyjski. Dodatkowo firma współpracuje z lokalnymi uniwersytetami oraz zatrudnia rzesze naukowców, a wszystko to po to, by utrzymać się jakoś na niezwykle konkurencyjnym rynku zbrojeniowym i utrzymać rosyjską dźwignię geopolityczną w jako takiej sprawności.

Czym jest pocisk Kalibr?

Sprawa jest stosunkowo prosta, ale jednocześnie nieco skomplikowana, choć już sama nazwa podpowiada nam charakterystykę pocisków Kalibr. Dodajmy jednak, że Kalibr to cały system, w skład którego wchodzą różne odmiany, wersje i zastosowania pocisków. Na dokładkę na eksport pociski noszą nazwę Club, a w kodach NATO w zależności od wersji oznaczane są jako SS-N-27 “Sizzler” (3M-54) lub SS-N-30A (3M-14).

Zacznijmy jednak od początku. Kalibr to pocisk manewrujący. Oznacza to, że po odpaleniu leci on do celu, wykorzystując nie tylko silnik rakietowy, który pracuje cały czas, ale również skrzydła. W związku z tym blisko mu do autonomicznego samolotu lub drona, ale w przeciwieństwie do obu jest urządzeniem jednorazowym. Po odpaleniu nie może już wrócić. Nie jest też pociskiem balistycznym, jak choćby Iskander. Dodatkowo po drodze może manewrować, by uniknąć, na przykład, znanych punktów obrony przeciwlotniczej i przeciwrakietowej. Kalibr może również przemieszczać się blisko powierzchni ziemi, co znacząco utrudnia jego zestrzelenie i wykrycie, a wynika to wprost z zasad działania radarów.

Pociski manewrujące Kalibr mogą poruszać się z prędkością przekraczającą prędkość dźwięku, a jest to przydatne zwłaszcza w końcowej fazie lotu, kiedy na przykład trzeba przebić się przez silną obronę. Gdy dolot jest przez stosunkowo bezpieczny region, to obniżenie prędkości siłą rzeczy przedłuża zasięg.

Jakie wyróżniamy rodzaje pocisków Kalibr?

W zasadzie mamy dwa podstawowe rodzaje. Pierwszym jest 3M-54 Kalibr, który dodatkowo ma swoje odmiany i wersje. W nazewnictwie jest sporo zamieszania, więc trzymamy się oznaczeń angielskich (różne od polskich, a i w źródłach angielskich są rozbieżności), co powinno ułatwić dalsze samodzielne zgłębianie tematu.

3M-54 Kalibr

Zasadniczą cechą pocisków manewrujących 3M-54 Kalibr jest fakt odpalania z morza i zastosowania przeciwko okrętom przeciwnika. W odmianie 3M-54K pociski wystrzeliwane są z okrętów podwodnych i w fazie terminalnej osiągają prędkość naddźwiękową. Wersja 3M-54K1 porusza się z prędkością poddźwiękową. Pocisk po opuszczeniu okrętu podwodnego porusza się w kierunku celu tuż nad powierzchnią wody. Odpalanie z okrętów podwodnych może być realizowane zarówno z wyrzutni torpedowych, jak i z wyrzutni pionowych.

W odmianie 3M-54T pociski wystrzeliwane są z okrętów nawodnych. Do tego celu wykorzystywane mogą być poziome wyrzutnie torpedowe lub ustawione skośnie wyrzutnie na pociski rakietowe pierwotnie przeznaczone dla innych systemów.

3M-14 Kalibr

Drugim podstawowym rodzajem jest 3M-14 Kalibr. Te również mogą być wystrzeliwane z pokładu okrętów, ale nie służą do atakowania jednostek nawodnych i podwodnych przeciwnika, a do niszczenia celów położonych na lądzie.

Kalibr 91R

Niejako poza główną grupą są jeszcze pociski przeznaczone do niszczenia okrętów podwodnych i oznaczane jako 91R. W zasadzie są to rakietotorpedy, które mogą być wystrzeliwane z okrętów podwodnych (91R1) lub okrętów nawodnych (91RT2).

Pozostałe wersje

Aktualnie mają również trwać prace nad odmianą Kalibr-M charakteryzującą się znacznie większym zasięgiem. Według TASS pociski tego typu miałyby wejść na uzbrojenie dużych rosyjskich okrętów.

By uzupełnić całą paletę, istnieje również cała seria pocisków wystrzeliwanymi z samolotów, ale jest ona mniej popularna od odmian zasadniczych (oznaczenie A w nazwie).

Jakby tego było mało Ałmaz-Antiej ma w ofercie wiele odmian eksportowych (w nazwie pojawia się literka E), wersji typów i subwersji, z dodatkowymi boosterami, bez, o innym zasięgu, innej głowicy itd. Lista jest długa. Najważniejsze jednak są już wspomniane dwie odmiany, czyli 3M-54 i 3M-14.

Jak jeszcze można odpalać pociski manewrujące Kalibr?

W poprzednim akapicie wspomnieliśmy o dwóch podstawowych metodach odpalania pocisków manewrujących Kalibr, czyli przez okręty podwodne i okręty nawodne. Pisaliśmy też o odmianie powietrznej. Jakby tego było mało, to Rosjanie opracowali jeszcze jeden sposób odpalania, również przewidziany dla okrętów nawodnych, ale całkowicie nietypowy. Zamiast wojskowych wyrzutni montowanych na okrętach wojennych klient może zamówić sobie system Kalibr montowany w standardowym kontenerze morskim.

Rozwiązanie to jest sprytne, gdyż ułatwia całą logistykę. Nie dość, że zwiększa nam się paleta jednostek nawodnych, które mogą cały system przenieść, to dodatkowo kontener taki można umiejscowić na brzegu. Dzięki temu w błyskawicznym tempie można rozstawić system przeciw okrętowy w dowolnym miejscu na świecie. Oczywiście wymagać on będzie urządzeń wspierających, ale to akurat nie jest problemem. Też można je przetransportować w kontenerach. System można umieścić na platformie kolejowej, na ciężarówce lub na stosunkowo niewielkim statku przybrzeżnym. Daje to ogromną elastyczność i mobilność, co znacząco utrudnia neutralizację systemów własnych.

Jak są naprowadzane i jakie głowice przenoszą pociski Kalibr

Według dostępnych danych do naprowadzania na cel pocisków Kalibr 3M-14 i Kalibr 3M-54 wykorzystywany może być rosyjski system GPS GLONASS, śledzenie terenu, nawigacja inercyjna oraz aktywny radar ARGS-14. Mamy zatem do dyspozycji szeroką paletę systemów sugerującą dużą precyzję i szerokie możliwości kształtowania trajektorii lotu.

W trakcie dolotu pociski Kalibr mogą poruszać się na wysokości około 20 metrów nad powierzchnią wody i około 50-150 metrów nad lądem. W znaczący sposób utrudnia to odpowiednio wczesne wykrycie tychże pocisków i próbę ich neutralizacji. Nie mamy szczegółowych danych dotyczących precyzji tychże pocisków, ale według zapewnień strony rosyjskiej ma ona wynosić kilka metrów.

Według dostępnych danych głowica bojowa pocisków w podstawowej wersji jest klasyczną głowicą burzącą (400-500kg), ale spekuluje się również o możliwości przenoszenia ładunków termojądrowych.

Podstawowe dane pocisków manewrujących Kalibr

W związku z bardzo dużą liczbą odmian trudno byłoby nam przedstawić dane pocisków manewrujących Kalibr, bez rozbijania ich na poszczególne rodzaje. To z kolei zaburzyłoby syntetyczny charakter tego krótkiego wpisu. W związku z tym, podamy jedynie zakresy w których mieszczą się stosowane obecnie pociski z rodziny Kalibr.

Waga pocisków mieścić się ma w przedziale od 1300 do nawet 2300 kilogramów. Długość w zależności od metody odpalania i przeznaczenia od 6,2 do aż 8,9 metra. Średnica pocisków jest stała i wynosi 533 mm. Zakładamy, że wiąże się to z ograniczeniami wynikającymi ze standardowych wyrzutni torpedowych produkcji radzieckiej i rosyjskiej, które pozwalają na odpalanie torped kalibru 533 mm.

Głowica bojowa zawiera pomiędzy 400, a 500 kilogramów ładunku wybuchowego.

Zasięg w zależności od wariantu ma wynosić od 50 (dla rakietotorped) do 4500 (dla wersji M) kilometrów.

Pułap maksymalny, jaki się szacuje, ma dochodzić do 1000 metrów, ale jest to wartość mniej istotna z racji profilu dolotu do celu.

Prędkość pocisku ma wahać się od Mach 0.8 (przelotowej) do Mach 2.9 (w końcowej fazie).

Czytaj także:

Źródła:

https://missilethreat.csis.org/missile/ss-n-30a/
https://missilethreat.csis.org/missile/ss-n-27-sizzler/
https://www.globalsecurity.org/military/world/russia/kalibr.htm
https://missiledefenseadvocacy.org/missile-threat-and-proliferation/todays-missile-threat/russia/ss-n-30a-kalibr/
https://www.thedrive.com/the-war-zone/44443/these-are-the-standoff-missiles-russia-used-to-open-its-war-against-ukraine
https://en.missilery.info/missile/3m14e
https://web.archive.org/web/20201108193130mp_/http://roe.ru/eng/catalog/naval-systems/coastal-weapon-systems/kompleks-s-raketami-3m-54e-3m-54e1-3m-14e/
https://web.archive.org/web/20200928225149mp_/http://roe.ru/eng/catalog/naval-systems/shipborne-weapons/club-n/
https://web.archive.org/web/20201207162528mp_/http://roe.ru/eng/catalog/naval-systems/shipborne-weapons/club-s/
https://www.navyrecognition.com/3298-kalibr-nk-cruise-missiles-combat-record-
https://web.archive.org/web/20070205151244/http://www.bharat-rakshak.com/NAVY/Klub.html
https://odin.tradoc.army.mil/mediawiki/index.php/Yasen-Class_(Project_885_Yasen_Class)_Russian_Nuclear-Powered_Cruise_Missile_Submarine
https://web.archive.org/web/20220220112530/http://roe.ru/esp/catalog/marina-de-guerra/armas-de-la-nave/klab-k/
https://web.archive.org/web/20200117105645/https://www.janes.com/images/assets/147/70147/Game_changer_Russian_sub-launched_cruise_missiles_bring_strategic_effect_edit.pdf

Zdjęcie tytułowe: TASS